Ομιλία για τα βότανα

Την 9^η Ιουλίου, ημέρα Κυριακή και 8.30 μ.μ., η Ενορία μας οργάνωσε στον προαύλιο χώρο του Ιερού Ναού την πρώτη ομιλία της καλοκαιρινής περιόδου του 2017 με θέμα τα βότανα. Ομιλητής ήταν ο κ. Ιωάννης Ισπικούδης, διατελέσας αναπληρωτής καθηγητής του Α.Π.Θ. με ειδικότητα την οικολογία τοπίου. Τον ομιλητή προλόγισε ο πατήρ Σπυρίδων, ο οποίος ανέφερε, μεταξύ των άλλων, και τα εξής σχετικά με το βιογραφικό του:

«Ο κ. Ισπικούδης έχει σπουδάσει Δασολογία στο Τμήμα  Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ., όπου ολοκλήρωσε και το διδακτορικό του, ενώ παρακολούθησε μαθήματα  σχετικά με την κοινωνιολογία και την αρχιτεκτονική και σε άλλα Τμήματα του Πανεπιστημίου. Έκανε μεταδιδακτορικές σπουδές στην οικολογία, το σχεδιασμό και τη διαχείριση του τοπίου στη Μεγάλη Βρετανία, όπου παρακολούθησε και διάφορα ετήσια σεμινάρια. Διετέλεσε βοηθός, λέκτορας, επίκουρος και αναπληρωτής καθηγητής στη Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και επισκέπτης καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτονικής Τοπίου ΤΕΙ Καβάλας. Δίδαξε επί σειρά ετών προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα σχετικά με τη λιβαδική οικολογία,  το σχεδιασμό και την προστασία του τοπίου, την αρχιτεκτονική τοπίου, τα πολιτισμικά τοπία, τη δασική αναψυχή, το περιβάλλον και την αγροδασοπονία. Συνταξιοδοτήθηκε το 2013».

Λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος που προκάλεσε η ομιλία του, ο κ. Ισπικούδης  διέθεσε μιαν εκτεταμένη περίληψη για ανάρτηση στην ιστοσελίδα της Ενορίας, προκειμένου να την συμβουλευτούν, όχι μόνο  όσοι από το ακροατήριο ζήτησαν γραπτές πληροφορίες, αλλά και όλοι οι επισκέπτες της.

Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ

Εισαγωγή

Η Ελλάδα έχει μια εξαιρετικά πλούσια χλωρίδα, της οποίας ένα σπουδαίο συστατικό είναι τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά που αντιπροσωπεύονται από ένα μεγάλο αριθμό αυτοφυών ειδών. Παράδειγμα: Στον Χολομώντα έχουν καταγραφεί 849 είδη, από τα οποία 500 είναι αρωματικά, φαρμακευτικά, μελισσοτροφικά, δηλ. σχεδόν το 60%  των ειδών (τα 238 είναι αποκλειστικά φαρμακευτικά).

Ο όρος «αρωματικά φυτά» αναφέρεται σε φυτά με χαρακτηριστικό άρωμα, το οποίο οφείλεται στην παρουσία αιθέριων ελαίων που μπορεί να βρίσκονται σε όλα τα φυτικά όργανα - ρίζες, βλαστούς, φύλλα, οφθαλμούς, άνθη, καρπούς - ή να είναι εντοπισμένα σε κάποιο από αυτά. Ο όρος «φαρμακευτικά φυτά» αποδίδεται σε φυτά που παράγουν χημικές ενώσεις, με θεραπευτική δράση. Έχει επικρατήσει να λέγονται και «βότανα» που ορίζονται ως τα χρήσιμα φυτά, των οποίων τα φύλλα, τα άνθη, οι ρίζες κ.λπ. λογίζονται ως βρώσιμα ή ως φάρμακα, με κριτήριο τα οργανοληπτικά τους χαρακτηριστικά.

Ιστορικά στοιχεία

Η ιστορία της γνώσης και χρήσης των βοτάνων ξεκινάει από την περίοδο του πρωτόγονου ανθρώπου που αναζητούσε στα φυτά, όχι μόνο την τροφή του, αλλά και τα φάρμακά του. Μπορούμε να πούμε ότι η βοτανοθεραπεία «γεννήθηκε» μαζί με τον άνθρωπο. Πως τα ανακάλυπτε; Βλέποντας και τα ζώα! Προσωπικά είδα μια αγελάδα στο Περτούλι να τρώει ιτιά, ένα φυτό που υπό κανονικές συνθήκες δεν τρώγεται. Η αγελάδα αυτή, όμως, ήταν άρρωστη και έτρωγε την ιτιά, επειδή το φυτό αυτό περιέχει σαλικυλικό οξύ, το συστατικό δηλ. της ασπιρίνης!

Ο Ιπποκράτης (400 π.Χ.) χρησιμοποιούσε περισσότερα από 400 φάρμακα που βασίζονταν στις θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων. Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.), περιγράφει 500 περίπου φάρμακα στην «Ιστορία των Φυτών». Ο Διοκλής ο Καρύστιος (330 π.Χ.) έγραψε το ‘Ριζοτομικόν’ που θεωρείται το αρχαιότερο φαρμακογνωστικό έργο και πηγή όλων των φαρμακολόγων. Ο Θεόφραστος (372–287 π.X.) έγραψε τα

φαρμακογνωστικά έργα του: "Περί φυτών Ιστορία" και "Περί φυτών αιτίαι" και ο

Γαληνός (129-199 μ.Χ.) παρασκεύασε τα «Γαληνικά σκευάσματα» που ίσχυαν έως τον 18o αι. Πληροφορίες μας δίνουν και άλλοι Έλληνες συγγραφείς, όπως ο Ηρόδοτος κ.ά.

Ο Διοσκουρίδης (1ος αι. μ.X.), είναι ο ονομαστότερος φαρμακολόγος της αρχαιότητας, πατέρας της φαρμακευτικής βοτανικής. Το έργο του «Περί Ύλης

Ιατρικής» (De Materia Medica),όπου αναγνωρίζει και περιγράφει, μεταξύ άλλων, 500 είδη φυτών χρήσιμα στην ιατρική, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και άσκησε μεγάλη επιρροή. Λόγω της συνεχούς αντιγραφής και χρήσης του, πολλά από τα ονόματα των φυτών που αναφέρει, έχουν περάσει στη σύγχρονη βοτανική ορολογία.

Οι Έλληνες πίστευαν ότι τα βότανα ήταν δώρα των θεών, άρα το σχήμα των φύλλων, των καρπών ή των ριζών τους ήταν ενδεικτικά του οργάνου του ανθρωπίνου σώματος που μπορούν να θεραπεύσουν: όμοια τη φύση – όμοια θεραπεύουν, εξ ου και ο ιατρικός όρος « ομοιοπαθητική».

Ορισμένα θαυμαστά βότανα

1. Αριστολόχεια

Η ονομασία του φυτού προέρχεται από τις λέξεις άριστος και λοχεία. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι βοηθάει στον τοκετό. 0 Διοσκουρίδης αναφέρει: «άριστα βοηθείν λοχείαν». Όντως: Τα άνθη της μοιάζουν με «σάλπιγγες και ωοθήκες».

2. Σπαθόχορτο

Η ονομασία προέρχεται από το γεγονός ότι χρησίμευε για να θεραπεύει τα τραύματα από σπαθί.Για αιώνες, η φαρμακευτική χρήση των βοτάνων περιορίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στη θεραπεία πληγών και τραυμάτων, αφού όλες οι µη τραυματικές παθήσεις αποδίδονταν στις πράξεις των θεών. Οι συχνοί πόλεμοι κατά την αρχαιότητα συντέλεσαν, ώστε τα βότανα να έχουν σημαντική θέση σε κάθε στρατό. To σπαθόχορτο ή βάλσαμο, το περίφημο «ίαμα»  των αρχαίων Σπαρτιατών, ήταν το “απαραίτητο γιατρικό” με το οποίο θεράπευαν τις πληγές τους μετά τις μάχες. Εξαιρετικό αντισηπτικό και επουλωτικό για κάθε είδους πληγές, εγκαύματα, φλεγμονές, έλκη. Το σπαθόλαδο έχει αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές και αντισπασμωδικές ιδιότητες. Είναι αποτελεσματικό για την ισχιαλγία και πόνους αρθρώσεων. Η χρήση του είναι κυρίως εξωτερική, αλλά είναι και πόσιμο. Χρησιμοποιείται στη αντιμετώπιση ήπιας ως μέτριας μορφής κατάθλιψης, για τη θεραπεία της αϋπνίας, νευραλγιών και πονοκεφάλων. Βοηθά στις παλινδρομήσεις και στο έλκος στομάχου.

3. Λυσιμαχία

 Έχει αιμοστατικές ιδιότητες τις οποίες εκμεταλλεύονταν οι πολεμιστές κατά τη διάρκεια διακοπής της μάχης, δηλ. κατά την  ….. λύσιν μάχης Ο Διοσκουρίδης το περιγράφει ως: «κατάλληλο για τα τραύματα και αιμοστατικό», «προς αίματος αναγωγάς και δυσεντερίας».  Ονομάσθηκε προς τιμήν του Λυσιμάχου, στρατηγού του Μ. Αλεξάνδρου που τη χρησιμοποιούσε ως αιμοστατικό για να γιατρεύει τα τραύματα των στρατιωτών.

4. Νάρθηκας

Το φυτό χρησιμοποιούνταν εξαιτίας της ευλυγισίας, της αντοχής του και του μαλακού και ιδιαίτερου εσωτερικού του για να σταθεροποιούν κατάγματα των άκρων. Γι' αυτό σήμερα το προστατευτικό των σπασμένων άκρων (ο γύψος) λέγεται νάρθηκας. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από τους Θεούς και τη μετέφερε στους ανθρώπους μέσα στους βλαστούς του νάρθηκα. Ο μύθος προέκυψε από τη χρήση του ως φυτιλιού από τους ναυτικούς και τους στρατιώτες, οι οποίοι διατηρούσαν, μετέφεραν και μπορούσαν να ανάβουν φωτιά ανεξαρτήτως των καιρικών συνθηκών.

5. Καρυδιά

Φυτά που σχετίζονται με την επιβίωση των ανθρώπων και των ζώων τους, απέκτησαν πολύ ισχυρή συμβολική δύναμη μέσα από τους μύθους και τους θρύλους. Τέτοιο φυτό είναι η γνωστή καρυδιά (η βασίλισσα). Λέγεται και «το δέντρο της ζωής» με τις 1001 χρήσεις. Μερικές από αυτές είναι: καρποί, λάδι, φυσικές βαφές, όπλα, μουσικά όργανα. Χρησιμοποιείται στην τέχνη (ψηφιδωτά, ξυλόγλυπτα), για φάρμακα (αίμα, χοληστερίνη, αντισηπτικό κ.λπ.). Τα φύλλα είναι εντομοαπωθητικά και σκωροκτόνα (χρησιμοποιείται της «Γονατιστής». Οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν Κάρυα η Ιάτωρ. Η ονομασία «Καρυάτιδες» (νύμφες – χορεύτριες) προέρχεται από αυτό και είναι το σύμβολο της Ελλάδας. Ήταν η κατοικία των Θεών.

6. Λαδανιά

 Είναι αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό φυτό. Κυριαρχεί σε όλη τη Μεσόγειο και φύεται σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Παράγει το λάδανο ή αλάδανο:  αρωματική ρητίνη με έντονες φαρμακευτικές ιδιότητες. Στην αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν σε καρκίνους, κακοήθη σαρκώματα και όγκους του πρωκτού και σε μορφή ελαίου σε όγκους της μήτρας και ρινικούς πολύποδες. Έχει εξαιρετική αντιμικροβιακή, αντισηπτική δράση. Σήμερα γίνονται πειράματα για αντι – νεοπλασματικές ιδιότητες. Από το Μεσαίωνα ως και σήμερα η συλλογή του λάδανου (κατά παγκόσμια αποκλειστικότητα), γίνεται με παραδοσιακό τρόπο, με το λαδανηστήριο, σε μια συγκεκριμένη περιοχή της Κρήτης, με επίκεντρο το χωριό Σίσες (Επαρχία Μυλοποτάμου, Δήμος Γεροποτάμου). Το 1999 κηρύχθηκε Ευρωπαϊκό έτος για το φυτό αυτό!! Τα φύλλα της λαδανιάς έχουν την υψηλότερη περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες από οποιοδήποτε άλλο φυτό στην Ευρώπη, με εκπληκτική ικανότητα καταστροφής των ελεύθερων ριζών, καθώς και υψηλή αντιοξειδωτική δράση. Το τσάι της λαδανιάς είναι 3 φορές πιο υγιεινό από όσο το πράσινο τσάι.  Προστατεύει την καρδιά 4 φορές περισσότερο από το κόκκινο κρασί και είναι αντιοξειδωτικό 20 φορές ισχυρότερο από τον φρέσκο χυμό λεμονιών. 

7. Θυμάρι

Είναι «το σύμβολο της δύναμης». Διεγείρει το σώμα και το πνεύμα. Θεωρείται δυναμωτικό, αυξάνει την πνευματική διαύγεια και τονώνει τα νεύρα. Βοηθά και τονώνει τη μνήμη, είναι άριστο διεγερτικό του ανοσοποιητικού συστήματος και κατά της γήρανσης. Συστήνεται μπάνιο με θυμάρι σε περιπτώσεις ρευματισμών και αρθριτικών. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες έκαναν μπάνιο σε νερό με θυμάρι για να αποκτήσουν ενεργητικότητα.

Είναι βότανο με αντιβακτηριδιακές, αντιμυκητιακές και αντισηπτικές ιδιότητες. Είναι αντισηπτικό του εντέρου, του ουροποιητικού συστήματος και καταπραϋντικό για το στομάχι. Κατευναστικό στη βρογχίτιδα, των πνευμόνων και τον επίμονο βήχα. Ανακουφίζει τον πονόδοντο και καταπολεμά την ουλίτιδα. Το θυμάρι χρησιμοποιείται στη μαγειρική ως καρύκευμα σε κρέατα και πουλερικά. Χρησιμοποιείται επίσης και ως αφέψημα ή έγχυμα.

8. Ρίγανη

Είναι «το βότανο της Αφροδίτης». Το όνομά της προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις όρος (βουνό) και γάνος (χαρά, λαμπρότητα) και σημαίνει «χαρά του βουνού». Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Έλληνες που πίστευαν ότι η θεά Αφροδίτη δημιούργησε τη γλυκιά και πικάντικη μυρωδιά της ως σύμβολο της ευτυχίας και έτσι έστεφαν τα νυφικά ζεύγη με στεφάνια ρίγανης.  Τοποθετούσαν φυτά στους τάφους για να βοηθήσουν να αναπαυθούν ειρηνικά τα πνεύματα των νεκρών. Η ρίγανη είναι βότανο με αντισηπτικές, αντισπασμωδικές, χολαγωγές, αποχρεμπτικές, διεγερτικές και τονωτικές ιδιότητες. Γνωστή για την αντιοξειδωτική της δράση. Επιδρά θετικά στο αναπνευστικό σύστημα. Διευκολύνει την πέψη και ηρεμεί το νευρικό σύστημα. Είναι επίσης διουρητικό και εμμηναγωγό. Έχει ευρεία χρήση ως καρύκευμα στη μεσογειακή μαγειρική. Χρησιμοποιείται και ως αφέψημα ή έγχυμα.

9. Θρούμπι

Το θρούμπι ή θύμβρα η ορεινή ή  μελιτζίνι ή τραγορίγανη ή αγριοτσάι: Χρησιμοποιείται ως εξαίρετο μπαχαρικό και αρωματικό στη μαγειρική, στις σαλάτες, τις σάλτσες και τα ψητά, όπως η ρίγανη και το θυμάρι. Καταπραϋντικό των ρευματικών και αρθριτικών πόνων, διώχνει τις τοξίνες, είναι ευεργετικό στην ουρική αρθρίτιδα και για τις πέτρες στα νεφρά. Θεωρείται ότι βελτιώνει την ακοή. Χρησιμοποιείται για νευροπάθειες, κρίσεις άσθματος, αλλά και ως αφροδισιακό. Είναι ένα καλό ορεκτικό με ευεργετική επίδραση στο πεπτικό σύστημα, στη δυσπεψία, στη γαστρική ατονία, στην αεροφαγία, στους σπασμούς του εντέρου και τα κρυολογήματα του στομάχου, στη διάρροια και στους πόνους από κολικούς. Με βουνίσιο θρούμπι στα φασόλια, δενδρολίβανο στις λαλαγγίτες (πιτόψωμο) και μια καλή χούφτα μαϊντανό στην πράσινη σαλάτα, έτσι γιορτάζω την Κυριακή των βοτάνων του Αγίου Ιανουαρίου.

10. Κολοκυθόσπορος

 Ο κολοκυθόσπορος (πασατέμπος) είναι φυσικό και πολύ θρεπτικό προϊόν, πλούσιο σε ακόρεστα λιπαρά οξέα. Ποσοστό πρωτεϊνών 30-40%, ενώ παρουσιάζουν την υψηλότερη περιεκτικότητα σε σίδηρο από οποιοδήποτε άλλο είδος σπόρων.

Περιέχουν επίσης βιταμίνες E και C. Η προστατίτιδα και η υπερτροφία του προστάτη αποτελούν όλο και πιο συχνό πρόβλημα που οφείλεται στην κακή διατροφή. Κάποτε ο κόσμος έτρωγε πολύ περισσότερους σπόρους. Μελέτες έδειξαν ότι οι κολοκυθόσποροι επιδρούν καταπραϋντικά σε προβλήματα του προστάτη, ενώ εξομαλύνουν τη λειτουργία του ουροποιητικού συστήματος. Ο ψευδάργυρος που περιέχουν βοηθά στα προβλήματα του προστάτη και τους καθιστά ευεργετικούς στα προβλήματα της ανδρικής στειρότητας. Οι κολοκυθόσποροι αποτελούν εξαιρετικό φάρμακο για την ποδάγρα.

11. Αφροξυλιά

Λέγεται και κουφοξυλιά ή βούζια. Οι φαρμακευτικές ιδιότητες των ανθών της είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Είναι άριστα για θεραπεία κρυολογημάτων, γρίπης, πονόλαιμου, πονόδοντου, ξερόβηχα, αμυγδαλών, φαρυγγίτιδας και πυρετού. Είναι κατάλληλα για κάθε καταρροϊκή φλεγμονή του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος, όπως π.χ. ιγμορίτιδα. Οι καρποί είναι ιδιαίτερα πλούσιοι σε βιταμίνες και χαρακτηρίζονται ως το καλύτερο  αντιφλογιστικό, αντιφλεγμονώδες, αντιρρευματικό και διουρητικό βότανο. Ο χυμός τους, χρησιμοποιείται για το χρωματισμό κρασιών, αλλά και για μαρμελάδες, ποτά  κλπ. Ο φλοιός χρησιμοποιείται ως καθαρτικό και εμετικό  και τα φύλλα χρησιμεύουν ως επουλωτικό για  την  αντιμετώπιση μωλωπισμών, διαστρεμμάτων, τραυμάτων, χιονιστρών και σαν αλοιφή για τους όγκους.

12. Βασιλικός

Το τσάι από βασιλικό βοηθάει στην πέψη και καταπραΰνει το έντερο και ανακουφίζει από τον τυμπανισμό. Το ρόφημα καταπολεμά τους σπασμούς της κοιλιάς και τη νεύρωση του στομάχου. Πολύ χρήσιμο για την ανακούφιση από τις κράμπες στο στομάχι, γαστρική καταρροή, εμετό, εντερική καταρροή, δυσκοιλιότητα, εντερίτιδα. Το εκχύλισμα βασιλικού δρα ευεργετικά στις περιπτώσεις στοματίτιδας και επιχείλιου έρπητα. Συνιστάται στις ημικρανίες, τους πονοκεφάλους και τη ναυτία. Ενισχύει τη μνήμη. Το αιθέριο έλαιο του βασιλικού ανακουφίζει από το βήχα, τη γρίπη και το κρύωμα, την κατάθλιψη και την ατονία, τονώνει το νευρικό σύστημα, καταπολεμάει το στρες, το άγχος, την πνευματική κόπωση και βοηθά στη συγκέντρωση και καταπραΰνει από τα τσιμπήματα από τα έντομα και τα φίδια. Ο βασιλικός έχει αποχρεμπτικές, αντισηπτικές και αντιβακτηριακές ιδιότητες και σημαντική αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδη δράση και μπορεί να προσφέρει ανακούφιση στη ρευματοειδή αρθρίτιδα ή χρόνιες φλεγμονές του εντέρου γιατί είναι πλούσιος σε αντιοξειδωτική προβιταμίνη Α που βοηθάει στην οστεοαρθρίτιδα και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Είναι επίσης καλή πηγή μαγνησίου που προάγει την καρδιαγγειακή υγεία, καλίου και βιταμίνης C και πολύ καλή πηγή σιδήρου και ασβεστίου.

Για την Ορθοδοξία, ο βασιλικός έχει ιδιαίτερη αξία και θεωρείται το ιερό φυτό που βοήθησε με το άρωμά του την Αγία Ελένη, να ανακαλύψει τον Τίμιο Σταυρό. Η λέξη «βασιλικός», προέρχεται από την ελληνική λέξη «βασιλεύς» «βασιλιάς» και που εδώ εννοείται ο Ιησούς Χριστός, καθώς έχει συνδεθεί με την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Οι Ορθόδοξοι Έλληνες Χριστιανοί με βασιλικό παρασκευάζουν το προζύμι. Το προζύμι, ειδικά αυτό που προορίζεται για την παρασκευή Πρόσφορου (Λειτουργιάς), αλλά και ψωμιού, φτιάχνεται με νερό και βασιλικό που έχουμε πάρει από την εκκλησία, την ημέρα του Σταυρού. Σύμφωνα με τη  θρησκευτική μας παράδοση αυτή η διαδικασία γίνεται δύο φορές το χρόνο.  Στη γιορτή του Σταυρού στις 14 του Σεπτέμβρη με το βασιλικό που παίρνουμε από το χέρι του παπά και την Μεγάλη Εβδομάδα. Συγκεκριμένα, η νοικοκυρά έπαιρνε τον ευλογημένο βασιλικό και σχημάτιζε το σταυρό στο νερό με το οποίο θα ετοίμαζε το προζύμι. Αφού έφτιαχνε τον πηχτό χυλό σχημάτιζε  ένα σταυρό με τα κλωνιά του βασιλικού πάνω του, το σκέπαζε και περίμενε να φουσκώσει.

13. Καντηλαναύτρα

Λέγεται και αλουμινάκι, ή λυχναράκι ή φυτιλάκι.  Χρησιμοποιούνταν για το άναμμα του καντηλιού στα σπίτια και στις εκκλησίες. Χρησιμοποιείται σε εγκαύματα και επιφανειακά τραύματα που επουλώνουν. Εσωτερικά θεωρείται ότι θεραπεύει τις φλεγμονές και καταπραΰνει γαστρεντερικά προβλήματα. Το εκχύλισμα έχει ισχυρή αντιβακτηριδιακή δράση, χρήσιμο στη θεραπεία μολύνσεων. Έχει αντισπασμωδικές ιδιότητες και είναι αντιβηχικό και χορηγούνταν κυρίως στις περιπτώσεις κοκίτη των παιδιών και κατά των ψυχονευρώσεων.

14. Φλαμουριά

Το ιερό δένδρο της Παναγίας. Η ξυλογλυπτική είναι η τέχνη του Θεού και η φλαμουριά έχει άριστο ξύλο για ξυλόγλυπτα, γι’ αυτό ονομάζεται το δένδρο της Παρθένου Μαρίας. Φυτεύονταν μπροστά στις εκκλησίες, όπως και η καρυδιά. Το φλαμούρι ή τίλιο είναι το καταλληλότερο ρόφημα για όλες τις ώρες, καθώς είναι πολύ αρωματικό, γευστικό, κόβει τη δίψα και χαλαρώνει τον οργανισμό από την ένταση και με πολλές φαρμακευτικές χρήσεις. Το αφέψημα  είναι σύμμαχος στο κρυολόγημα, με άμεσο αποτέλεσμα, καταπραϋντικό, χαλαρωτικό, αντιβηχικό, σπασμολυτικό, αποχρεμπτικό, ηρεμιστικό, διουρητικό, ήπιο στυπτικό φάρμακο. Το τίλιο προτείνεται κατά της ισχιαλγίας, του τετάνου και της αρτηριοσκλήρωσης, καθώς και σε περιπτώσεις κυστίτιδας, υδρωπικίας και απόφραξης της σπλήνας και του ήπατος. Ενδείκνυται για όσους έχουν υψηλή πίεση και παράλληλα είναι νευρικοί, με αποτέλεσμα η πίεσή τους να ανεβαίνει όταν εκνευρίζονται. Αφέψημα της φλούδα της (άοσμο και λίγο πικρό) χρησιμοποιείται σε ρευματισμούς κι αρθριτικά (διαλύει το ουρικό οξύ), αλλά και σε δυσκοιλιότητα, δυσπεψία, διαλείποντες πυρετούς.  Αφέψημα φύλλων με άσπρο ξερό κρασί, έχει τη φήμη ότι διαλύει τις πέτρες των νεφρών και της χολής και διώχνει τις ημικρανίες. Δίνει λάμψη σε ξηρά και ευαίσθητα μαλλιά. Είναι καλό για τα μωρά, τα ηρεμεί και έχουν καλό ύπνο, καθώς βοηθάει και στους κολικούς  τους.

15. Μπρουσονέτια

Αντίθετα στα μουσουλμανικά χωριά, ιερό φυτό είναι η μπρουσονέτια (Broussonetia papyrifera ), το βότανο που δημιούργησε τη Μογγολική αυτοκρατορία. Από τις  ίνες του φλοιού για σχεδόν 1.500 χρόνια κατασκευάζεται χαρτί, ύφασμα, σχοινιά, επίδεσμοι, θώρακες κ.λπ. Αιμοστατικό, επουλωτικό. Στην κινεζική ιατρική το χρησιμοποιούν για να αφαιρούν το πύον. Ισχυρό αντιοξειδωτικό με  χρήση στη διατήρηση των τροφίμων. Έχει αντιμυκητιακή δράση και  αντιβακτηριδιακές ιδιότητες. Είναι τονωτικό, διουρητικό, στυπτικό, χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της δυσεντερίας, για το στομάχι και κοιλιακό άλγος. Σε διάφορες παθήσεις του δέρματος, για δερματικά εξανθήματα σε τσιμπήματα εντόμων.

16. Τσάι του βουνού

«Το καλύτερο τσάι φυτρώνει στα ψηλά βουνά» λέει μια κινέζικη παροιμία. “Στα ελληνικά βουνά” προσθέτουν Γερμανοί επιστήμονες. Το τσάι του βουνού  ή σιδερίτης είναι  «το τσάι των Ολύμπιων Θεών». Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε ως τονωτικό λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε σίδηρο και ο Διοσκουρίδης το θεωρούσε ισχυρή ασπίδα κατά του κρυολογήματος. Είναι αρωματικό και φαρμακευτικό βότανο με ευεργετικές επιδράσεις σε κρυολογήματα και παθήσεις του αναπνευστικού και αποτελεί τονωτικό ρόφημα για το χειμώνα. Είναι ιδανικό για τους πόνους στο στομάχι και τη δυσπεψία, καθώς και ισχυρό διουρητικό. Έχει αντιφλεγμονώδη κι αντιοξειδωτική δράση και είναι ιδανικό κατά της αναιμίας επειδή περιέχει σίδηρο. Δεν υπάρχουν παρενέργειες σε πολύ μεγάλες δόσεις, άρα μπορεί κανείς να πίνει όση ποσότητα τσαγιού επιθυμεί ή του συνιστούν. Το ελληνικό τσάι του βουνού καταπολεμά το Αλτσχάιμερ.

17. Τριγωνέλλα ή μοσχοσίταρο

Η λέξη παστουρμάς προέρχεται από τη λέξη “pastirma” που σημαίνει  πιεσμένο κρέας. Η προέλευση του είναι από την κεντρική και δυτική Ασία. Η φιλοσοφία της δημιουργίας του παστουρμά ξεκινάει από την ανάγκη των στρατιωτών της ανατολής που κατά τις εκστρατείες τους έπρεπε να τρέφονται με κάτι θρεπτικό και κάτι που θα διατηρούνταν για καιρό. Έτσι άρχισαν να αποξηραίνουν κομμάτια κρέατος κρεμώντας τα να στεγνώσουν στον αέρα ή παστώνοντας τα σε αλάτι, ώστε να αποβάλει τα υγρά του και να αφυδατωθεί. Έπειτα τα κουβαλούσαν σε ειδικές θήκες στις σέλες τον αλόγων τους, όπου υπό κατάλληλες συνθήκες η διάρκεια ζωής του παστουρμά ήταν αρκετά μεγάλη. Ο παστουρμάς φτιάχνεται κυρίως από τρία είδη κρέατος αρνί, μοσχάρι και καμήλα. Το βασικό μίγμα για την προστασία του κρέατος (παστά ή τσιμένι) αποτελείται από μοσχοσίταρο ή τριγωνέλλα, κόκκινο πιπέρι γλυκό (πάπρικα), σκόρδο, αλεύρι, ξύδι και νερό. Στο μίγμα μπορούν να προστεθούν μπαχαρικά και μυρωδικά (πχ κύμινο κα), ανάλογα με τις προτιμήσεις.

18. Σουμάκι

 Το μπαχαρικό αυτό δεν είναι ευρέως διαδεδομένο και ορισμένοι μπορεί να μην το γνωρίζουν καν. Το σουμάκι προσθέτει γεύση λεμονιού. Έχει διουρητική και αντιπυρετική δράση. Ισχυρό αντιοξειδωτικό. Χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες για να καταπραΰνει το στομάχι από τους πόνους, ειδικά μετά από μακρόχρονη χρήση τροφής, διατηρημένης κυρίως με μπαχαρικά. Ευδοκιμεί στη Μέση Ανατολή και στην Ελλάδα.

19. Κρόκος Κοζάνης

Λέγεται και σαφράν ή ζαφορά, (γένος Crocus), το πολύτιμο καρύκευμα που δικαίως του αποδίδεται ο τίτλος «χρυσάφι της ελληνικής γης». Η ισχυρή αντιοξειδωτική και αντιθρομβωτική του δράση είναι γνωστή από την αρχαιότητα  (Όμηρος, Ιπποκράτης). Έχει διαπιστωθεί ότι βοηθάει στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης, βελτιώνει τις εγκεφαλικές λειτουργίες και ιδιαίτερα την μνήμη, αποτρέπει την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων, ενώ έχει και αντιχοληστερινική δράση κλπ. κλπ.

20. Κολχικό

Το κολχικό (γένος Colchicum), γνωστό ως φθινοπωρινός κρόκος ή φθινοπωρινή ζαφορά μοιάζει με τον κρόκο, δεν έχει όμως συγγένεια. Είναι δηλητηριώδες. Το όνομα «κολχικό» προέρχεται από τον μύθο σύμφωνα με τον οποίο η Μήδεια από την Κολχίδα σκότωσε τα παιδιά της μ’ αυτό το δηλητήριο. Η δηλητηρίαση μοιάζει μ’ αυτήν του αρσενικού. Χρησιμοποιείται κυρίως ως αντιφλεγμονώδες κατά της ουρικής αρθρίτιδας (ποδάγρα), αλλά και κατά της περικαρδίτιδας και άλλων φλεγμονωδών διαταραχών.

Η ενεργός ουσία είναι το αλκαλοειδές κολχικίνη, η οποία έχει την ικανότητα να αναστέλλει τη μίτωση (διαίρεση κυττάρων). Η δόση που απαιτείται για φαρμακευτική χρήση είναι πολύ μικρή, αλλά και πάλι μπορούν να προκληθούν σοβαρές παρενέργειες. Η κολχικίνη ίσως θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και κατά του καρκίνου, αφού τα καρκινικά κύτταρα διαιρούνται ταχύτατα, αλλά το πρόβλημα είναι ίδιο μ’ αυτό των χημειο-θεραπευτικών φαρμάκων. Η χρήση της περιορίζεται από την τοξικότητα που έχει στα φυσιολογικά κύτταρα. Το κολχικό έχει 6 στήμονες, ενώ οι πραγματικοί κρόκοι έχουν 3.

Φυτά της αυλής

Οι αυλές, μπορούν να δώσουν σημαντικές πληροφορίες για τη σχέση ανθρώπου και βοτάνων. Τα φυτά που αναγνωρίζουμε στις αυλές και τους κήπους στα χωριά μας, στην πλειονότητα τους είναι τα βότανα που πάντα προστάτευαν τον Ελληνικό λαό. Μερικά παραδείγματα:

•         Βιολέτα. Γρίπη, βήχα, ημικρανίες, πονοκέφαλοι κά.

•         Πανσές. Έκζεμα, λειχήνες, ψωρίαση, ακμή, έρπη, ποδάγρα κά.

•         Τριαντάφυλλο. Αϋπνία, νεύρα, πονοκέφαλοι, άφθες, πυώδη αμυγδαλίτιδα κλπ. Κυνόροδα,  πλούσια σε βιταμίνη C, επιταχύνουν την ανάρρωση γρίπης.

ORAC

Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την αντιοξειδωτική δράση των τροφών. Τα αντιοξειδωτικά είναι όπλα του μηχανισμού άμυνας του οργανισμού και μονάδα μέτρησης τους είναι η ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity) δηλαδή η ικανότητα απορρόφησης ριζών οξυγόνου. Ο οργανισμός χρειάζεται καθημερινά περίπου 3.000 με 5.000 ORAC. Μια ιδέα της αξίας των βοτάνων μπορεί να μας δώσει η περιεκτικότητα σε ORAC/100γραμμάρια  των παρακάτω:

•         Ντομάτα …………………..387

•         Κόκκινο κρασί…………..3.607

•         Ρόδι …………………….4.479

•         Σκόρδο …………………5.708

•         Θυμάρι ………………157.380

•         Ρίγανη ……………….175.295

Διαχρονική πορεία της ιατρικής επιγραμματικά

·         Αρχαιότητα: Είσαι άρρωστος. Πάρε αυτό το βότανο.

·         Μεσαίωνας: Αυτό το βότανο είναι για ειδωλολάτρες. Πες μια προσευχή.

·         Αναγέννηση: Οι προσευχές είναι για θρησκόληπτους. Πάρε αυτό το φίλτρο.

·         Βιομηχανική επανάσταση: Το φίλτρο αυτό είναι ξεπερασμένο. Πάρε αυτό το χάπι.

·         20^ος Αιώνας: Το χάπι αυτό δεν είναι αρκετά δυνατό. Πάρε αυτή την αντιβίωση.

·         21^ος Αιώνας: Η αντιβίωση δεν είναι αποτελεσματική. Πάρε αυτό το βότανο.

Το μέλλον των βοτάνων

Λόγω των συνθετικών φαρμάκων η βοτανοθεραπεία ξεχάστηκε και εκτοπίστηκε εντελώς. Οι επιστήμονες ασχολήθηκαν ξανά με τη βοτανοθεραπεία, μετά τα εντυπωσιακά αποτελέσματα στην περίθαλψη τραυματιών κατά τους δυο Παγκοσμίους Πολέμους. Τα τελευταία χρόνια έχει επίσης αρχίσει να προβάλλεται ως αίτημα των καιρών η «επιστροφή στη φύση». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η άνθηση της αρωματοθεραπείας και η πρόσφατη ανάπτυξη του αρωματουρισμού.

Συγγραφέας:

Ιωάννης Ισπικούδης

Δ. Αναπλ. Καθηγητής Α.Π.Θ.